E-6 – przeznaczony do wywoływania slajdów barwnych – nadal cieszy się popularnością wśród wielu fotografów. Uzyskanie wysokiej jakości wywoływanych filmów w tym procesie nadal uważane jest za szczyt umiejętności. Radzenie sobie z wysokimi kontrastami i naturalną znakomitą reprodukcją kolorów to zalety, których nie osiąga żaden inny dostępny obecnie proces fotochemiczny. Doskonałe wyniki wymagają dużych umiejętności i precyzji pracy – dotyczy to zarówno ekspozycji podczas fotografowania, jak również późniejszych prac na etapie procesu obróbki filmu.
Żaden inny proces obróbki nie obejmuje tak wielu kąpieli, jest tak złożony i nie przetrwał tak długo jak standardowy proces E-6 wprowadzony przez firmę Kodak w połowie lat 70-tych. Na przestrzeni tego czasu wykonano tylko kilka modyfikacji. Takie same maszyny wywołujące są dziś w użyciu w laboratoriach jak te które były w początkowym okresie.
W standardowym procesie E-6 filmy przechodzą przez łącznie 7 różnych kąpieli plus dwie kąpiele płuczące. Bez suszenia czas obróbki od pierwszego wywoływacza do wejścia do suszarki wynosi ok. 33 minuty. Dla porównania: barwny film negatywowy wywołany jest w 7 minut w szybkim procesie C-41 RA.
Standardowy process E-6 w urządzeniach wieszakowych
| Etapy procesu | Czas (min) | Temperatura (°C) | Dawka regeneracyjna (ml/m2) |
|---|---|---|---|
| Pierwszy wywoływacz | 6 | 38 +/- 0.3 | 2150 |
| Płukanie | 2 | 33-39 | |
| Kąpiel odwracająca | 2 | 24-39 | 1100 |
| Wywoływanie barwne | 6 | 38 +/- 0.6 | 2150 |
| Wstępne wybielanie | 2 | 24-39 | 1100 |
| Wybielanie | 6 | 33-39 | 215 |
| Utrwalanie | 4 | 33-39 | 1100 |
| Płukanie | 2 | 33-39 | |
| Stabilizacja | 1 | 20-39 | 1100 |
W standardowym procesie obróbki E-6 poszczególne kąpiele są odświeżane przez dozowanie świeżych roztworów regeneratorów proporcjonalnie do ilości wywoływanych filmów. Powstały przelew zostaje zebrany do pojemników, które następnie przekazywane są do utylizacji wyspecjalizowanym firmom. Precyzyjne dozowanie specjalnie opracowanych kąpieli regeneracyjnych kompensuje straty chemiczne w roztworach roboczych zapewniając prawidłowy i stabilny proces obróbki filmów w długim okresie czasu.
O ile proces ten doskonale się sprawdza w dużych laboratoriach przy dużej ilości wywoływanych filmów to w małych laboratoriach o małej i zmiennej ich ilości stwarza problemy.
Rozwiązaniem dla tej grupy klientów było pod koniec lat 70-tych wprowadzenie barwnego procesu rotacyjnego przez firmę JOBO. Nie ma w nim regeneracji. Obróbka zawsze wykonywana jest w niewielkiej ilości świeżych roztworów chemicznych (roztwór roboczy). Stosowane tu chemikalia bazują na standardowej recepturze dla procesu E-6 zoptymalizowanej do wymagań procesu rotacyjnego w bębnach (koreksach) wywołujących. W tym czasie wszyscy liczący się producenci chemii fotograficznej mieli w swojej ofercie zestawy E-6: zestawy na 1 litr lub na 5 litrów. Wprowadzenie procesu rotacyjnego w połączeniu z zestawami chemicznymi przełożyło się na niezależność studiów i profesjonalnych fotografów. Wyeliminowało czasochłonne i uciążliwe wycieczki do najbliższego specjalistycznego laboratorium w większym mieście. Pomimo wszystkich zalet standardowy proces rotacyjny E-6 wciąż miał poważną wadę: stosunkowo długi czas obróbki i czasochłonne przygotowywanie 6 kąpieli plus kąpieli stabilizującej.
Decydujący przełom nastąpił w 1987r kiedy to TETENAL wprowadził na rynek 3-kąpielowy proces E-6 plus stabilizator zamiast 6 kąpieli plus stabilizator. O połowę mniejsza ilość kąpieli to mniejsza pracochłonność, oszczędność czasu, zmniejszone prawdopodobieństwo pomyłki.
W procesie 3-kąpielowym zostały połączone niektóre kąpiele, które działają w pewnej symbiozie.
- zamiast odrębnej kąpieli odwracającej zastosowano proces odwracania obrazu zintegrowany z wywoływaniem barwnym
- zamiast wstępnego wybielania, wybielania zasadniczego i utrwalania w procesie 3-kąpielowym mamy jedną wspólną kąpiel wybielająco-utrwalającą
3-kąpielowy proces E-6 w procesorze rotacyjnym JOBO
| Etapy procesu | Czas (min) | Temperatura (°C) |
|---|---|---|
| Podgrzanie bębna | 5.00 | 38 +/- 0.3 |
| Pierwsze wywoływanie | 6.15 | 38 +/- 0.3 |
| Płukanie | 2.30 | 38 +/- 0.5 |
| Wywoływanie barwne | 6.00 | 38 +/- 0.5 |
| Płukanie | 2.30 | 33-39 |
| Wybielanie i utrwalanie | 6.00 | 33-39 |
| Płukanie | 4.00 | 33-39 |
| Stabilizacja | 1.00 | 20-25 |
Pierwsze wywoływanie
Pierwszy wywoływacz to miękko pracujący bardzo drobnoziarnisty wywoływacz negatywowy czarno-biały – specjalnie wolno pracujący pomimo wysokiej temperatury 38oC. Naświetlone halogenki srebra redukowane są równomiernie do metalicznego srebra we wszystkich warstwach emulsji uczulonych na światło niebieskie, zielone i czerwone. Nienaświetlone halogenki srebra nie są redukowane.
Pierwsze wywoływanie jest najbardziej krytycznym etapem obróbki procesu E-6. Od tego etapu zależy wykorzystanie światłoczułości filmu, kontrast, gęstość minimalna i gęstość maksymalna oraz gęstości poszczególnych barwników, a powstałe błędy są już nie do naprawienia w dalszych etapach obróbki.
Przewołanie filmu występuje gdy stężenie roztworu jest za duże, czas wywoływania zbyt długi, temperatura zbyt wysoka i odwrotnie niedowołanie filmu występuje gdy stężenie jest zbyt niskie, czas za krótki i temperatura za niska.
Efektem przewołania są za jasne slajdy, a efektem niedowołania zbyt ciemne. Efekt ten wykorzystywany jest w procesach pushed i pulled czyli prześwietlania lub niedoświetlania filmu, a następnie zastosowany w procesie pierwszego wywoływania niedowołania lub przewołania.
Pierwsze wywoływanie w procesie 3-kąpielowym jest zgodne z pierwszym wywoływaniem w procesie 6-kąpielowym.
Pierwsze płukanie
Po zakończeniu pierwszego wywoływania film poddawany jest płukaniu. W pierwszej kolejności resztki wywoływacza usuwane są z górnej warstwy emulsji a następnie coraz to niższych z pewnym opóźnieniem. Oznacza to, że w momencie gdy wywoływacz jest już usunięty z górnej niebiesko czułej warstwy proces dowoływania przebiega jeszcze w niższej zielono i czerwono czułej warstwie. Takie opóźnienie jest z góry zaprogramowane, a tym samym temperatura wody, czas i intensywność płukania muszą być dokładnie zachowane co nie zawsze jest uwzględniane przez użytkowników. Taka sama zależność występuje w standardowym procesie E-6.
Wywoływanie barwne
Do momentu wejścia filmu do wywoływacza barwnego przebieg procesu 3-kąpielowego jest taki sam jak w standardowym procesie E-6. Na etapie wywoływania barwnego pojawia się różnica w realizacji obu procesów. W procesie 3-kąpielowym kąpiel odwracająca stanowi integralną część wywoływacza barwnego natomiast w procesie 6-kąpielowym jest realizowana jako osobna kąpiel po pierwszym płukaniu przed wywoływaniem barwnym.
W standardowym procesie E-6 w oddzielnej kąpieli odwracającej emulsja absorbuje chemiczną substancję odwracającą ale swoje działanie uaktywnia dopiero w alkalicznym środowisku wywoływacza barwnego.
W procesie 3-kąpielowym wykorzystano prostą ideę: jeśli substancja odwracająca musi być przeniesiona w emulsji do wywoływacza barwnego to można ją przecież zintegrować z tym wywoływaczem.
Wywoływanie barwne jest dość tolerancyjne na małe różnice temperatury, różnice w prędkości obrotowej bębna, a nawet na czas wywoływania. Czas ten może się różnić nawet +/- 2 minuty bez widocznych różnic w kolorze i gęstości wywołanego filmu.
Wywoływanie barwne jest jednak bardzo wrażliwe na jeden czynnik. Jest nim wartość pH wywoływacza. Przy wartości pH ok.12 i niewystarczającym buforowaniu następuje absorbowanie dwutlenku węgla z powietrza powodując obniżenie pH. Zwiększenie lub zmniejszenie pH wpływa na równowagę barwną wywoływanych slajdów. Problem polega na tym, że warstwa niebiesko czuła (z barwnikiem żółtym) prawie nie reaguje na zmiany pH natomiast warstwa zielono czuła (z barwnikiem purpurowym) reaguje bardzo mocno zaś czerwono czuła jest średnio wrażliwa na te zmiany. Tak więc występuje przesunięcie kolorystyki slajdów w kierunku purpurowo-niebieskim gdy wartość pH jest niska lub w kierunku żółto-zielonym gdy wartość pH jest wysoka.
Wskazówka: butelki z wywoływaczem barwnym powinny być jak najkrócej otwarte!
Płukanie pośrednie
W kąpieli tej należy wypłukać z emulsji filmów resztki alkalicznego wywoływacza aby nie powodowały one zmian pH w kwaśnym środowisku wybielacza utrwalającego. Niedostateczne wypłukanie slajdów powoduje wzrost pH, a to z kolei powoduje zmniejszenie efektywności procesu wybielania.
Wybielanie utrwalające
Wybielanie utrwalające łączy w sobie trzy procesy: wybielanie wstępne, wybielanie zasadnicze i utrwalanie. Głównym składnikiem kąpieli wstępnego wybielania w standardowej obróbce E-6 w procesorach wieszakowych i przeciągowych jest akcelerator wybielania czyli substancja, która przyśpiesza reakcję utleniania obrazu srebrowego w wybielaniu zasadniczym. W procesie 3-kąpielowym akcelerator jest już integralnym składnikiem wybielacza.
W procesorach wieszakowych i przeciągowych E-6 kąpiel utrwalająca realizowana jest bezpośrednio po kąpieli wybielającej bez płukania pośredniego. W procesie 3-kąpielowym utrwalacz został połączony z kąpielą wybielającą podobnie jak to ma miejsce w procesie RA-4.
Końcowe płukanie
Podczas płukania końcowego resztki substancji chemicznych są wypłukiwane i usuwane z poszczególnych warstw emulsji wywoływanych slajdów. Płukanie końcowe występuje we wszystkich odmianach procesu E-6
Stabilizacja
Nazwa tego etapu mówi o wszystkim: ostatni etap obróbki stanowi stabilizację chemiczną, która ogranicza możliwość zmian formuły barwników obrazu fotograficznego zapewniając ich trwałość. Ponadto dzięki dodatkowi substancji powierzchniowo czynnych umożliwia wysuszenie filmu bez smug, plam i zacieków
Od czasu wprowadzenia na rynek w 1987 roku 3-kąpielowego procesu E-6 znalazł on wielu zwolenników na całym świecie i już po kilku latach miał większą popularność od standardowego 6-kąpielowego rotacyjnego procesu E-6. Obecnie TETENAL ma w swojej ofercie wyłącznie 3-kąpielowy zestaw do obróbki rotacyjnej E-6. Jest to chyba zrozumiała decyzja.
Czy proces 3-kąpielowy E-6 ma jakieś wady?
Praktycznie żadnych – o ile proces zostanie przeprowadzony zgodnie z wymaganym reżimem technologicznym uzyskuje się doskonałe powtarzalne rezultaty. Niezbędna jest przy tym bezwzględna czystość używanego urządzenia rotacyjnego, czystość wody w płaszczu wodnym, szczelność pokryw i innych elementów.
Po każdym procesie wołania spirale koreksu powinny być dokładnie wypłukane ciepła wodą i dokładnie wysuszone.
Pierwszy wywoływacz i wywoływacz barwny muszą być przygotowywane w odrębnych pojemnikach i nie powinny znajdować się otwarte obok siebie.
Ponieważ czystość i dokładność w laboratorium fotograficznym jest podstawowym warunkiem do uzyskania dobrej jakości wywoływanych materiałów powyższe sugestie powinny dotyczyć nie tylko procesu 3-kąpielowego E-6.
Produkt ten jest dostępny w naszym sklepie internetowym. Zapraszamy na zakupy.
O autorze:
Od wielu lat pracując na rzecz Tetenal Polska, wspiera firmy fotograficzne różnych branż w optymalnej eksploatacji chemii fotograficznej. W wolnym czasie zgłębia tajniki marketingu internetowego.
O autorze: